การแสดงละครเท่งตุ๊กนั้นเป็นการแสดงที่ผู้แสดงจะต้องร้องเอง รำเอง และมีลูกคู่คอยร้องรับอยู่หลังโรง ผู้ที่จะเป็นละครจึงต้องฝึกหัดการขับร้องจนชำนาญ และรู้จังหวะดนตรีเป็นอย่างดี จึงจะร้องและรำได้ถูกต้องตรงตามจังหวะ วัฒนธรรมดนตรีจึงได้อยู่ควบคู่กับการแสดงละคร การฝึกหัดละครนั้นแต่เดิมเป็นการหัดกันในหมู่เครือญาติถ่ายทอดสืบต่อกันมา และมีผู้อื่นสนใจมาขอฝึก เจ้าของคณะก็จะฝึกให้
สิ่งที่แสดงถึงความรุ่งเรืองและมีวัฒนธรรมที่เข้มแข็งของคณะละครอีกอย่างหนึ่งคือชฎา ที่ทำด้วยเงินแท้ 1 คู่ที่ได้ใช้และตกทอดกันมา ซึ่งยอดชฎาที่ทำด้วยเงินนี้เป็นศิลปะเก่าที่ปรากฏ มีในเครื่องสวมหัวของคณะละครในสมัยรัชกาลที่ 5 อเนก นาวิกมูล ได้ศึกษาเกี่ยวกับเครื่องสวมหัวของคณะละครของเจ้าพระยามหินทรศักดิธรรมรงค์ ปรากฏว่ามี ชฎา ทำด้วยเงินลายแท่งยอด 1 และมกุฎกษัตรีทำด้วยเงินยอด 1 ปัจจุบันถูกเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
การฝึกหัดนั้นผู้ที่จะเข้ารับการฝึกหัดละครจะต้องไหว้ครูก่อน โดยการนำสิ่งที่ใช้ในการไหว้ครู ได้แก่ ดอกไม้ ธูป เทียน หมาก 3 คำ บุหรี่ เหล้า เงิน 12 บาท (แต่เดิม 6 สลึง) และฝึกหัดกันในเวลาว่างหลังจากเลิกงาน เช่น ทำนา ทำไร่ โดยหัดกันตอนเย็นจนถึงเวลากลางคืน ลูกๆ หลานๆ ก็มาเลี้ยงน้องบ้าง นั่งดูบ้าง จดจำตามกันไป การเริ่มฝึกรำสิบสองท่า โดยเด็กๆ ฝึกแล้ว เมื่อมีงานแสดงก็จะได้ออกแสดงรำตามอยู่แถวหลังๆ เพื่อมองรุ่นพี่ จากนั้นฝึกการร้องบทไหว้ครูในรำซัดชาตรี ฝึกรำซัดชาตรีและฝึกร้องเพลงในละคร ได้แก่ เรื่องไชยเชษฐ์ เป็นต้น การแสดงละคร ตัวละครแต่ละตัวจะมีบทที่แตกต่างกันการร้องที่แตกต่างกัน ใครจะได้แสดงเป็นตัวละครตัวใดนั้น ผู้ฝึกจะเป็นผู้สังเกตบุคลิกภาพ นิสัยใจคอว่าเหมาะกับบทใด นักดนตรีนั้นก็จะฝึกสืบทอดต่อๆ กันมา โดยผู้ใหญ่จะเป็นผู้ตีโทนกลองและฝึกเด็กให้มาตีเครื่องกำกับจังหวะ ฝึกด้วยการปฏิบัติจริง และได้รับประสบการณ์โดยตรง เมื่อเกิดความชำนาญก็จะทำพิธีไหว้ครู ในวันพฤหัสบดี เดือน 6 เป็นการไหว้ครูบาอาจารย์ และครอบครูให้แก่ผู้ที่ฝึกหัดละครและดนตรีเพื่อที่จะได้ออกโรงแสดงจริง เครื่องไหว้ครู ได้แก่ หัวหมู ไก่ ผลไม้ ขนมต้มขาวแดง กล้วย เป็นต้น
การรับงานแสดง จะรับงานตามที่มีผู้ว่าจ้างให้ไปแสดง ทั้งงานของคนทั่วไป เช่น งานแก้บน งานไหว้เจ้าศาลเจ้าพ่อ และงานของทางราชการ เช่น งานวันอนุรักษ์มรดกไทย การสาธิตการแสดงละครเท่งตุ๊ก เป็นต้น โดยเล่น 3 ชั่วโมง เรียกว่า 1 แต่ง (ภาษาพูดเรียกว่า แต่งหนึ่ง) หรือครึ่งโรง เช่น เล่นตอนกลางวัน 3 ชั่วโมงจะเรียกว่า 1 แต่งหรือครึ่งโรง ถ้าเล่นกลางวัน และเล่นกลางคืนด้วยรวมเป็น 6 ชั่วโมงจะเรียกว่า 2 แต่ง หรือ 1 โรง (ภาษาพูดเรียกว่า โรงนึง) ราคาว่าจ้างขึ้นอยู่กับระยะทางไกลใกล้ ถ้าอยู่ในหมู่บ้านราคาประมาณ 6,000 บาท เมื่อเล่นไกลๆ จะคิดราคา 10,000 บาท ซึ่งเป็นค่ารถ เครื่องขยายเสียง ในการรับงานมีอัตราค่าจ้างตามจำนวนคนดังนี้
รำ 4 คน |
2,000 บาท |
รำ 6ุ คน |
4,000 บาท |
รำ 9 คน |
6,000 บาท |
รำ 12 คน |
7,000 บาท |
การแสดงต่างๆ สามารถปรับรูปแบบการรำ จำนวนท่ารำ กระบวนการรำทำนองดนตรีให้เหมาะสมกับเวลา สถานที่ และลักษณะงาน ซึ่งทำให้วัฒนธรรมดนตรีของละครเท่งตุ๊กสามารถเข้าไปมีส่วนร่วมในสังคมได้ และแสดงถึงความเอื้อประโยชน์ซึ่งกันและกัน
|